مقدمه

بسیاری از کاربران تصور می‌کنند فناوری VoIP فقط زمانی کاربرد دارد که به اینترنت متصل باشیم. در حالی‌که واقعیت چیز دیگری است؛ VoIP یک فناوری بر بستر IP است و همین موضوع باعث می‌شود بتواند هم در شبکه‌های داخلی (LAN) و هم از طریق اینترنت کار کند. یعنی حتی اگر اینترنت قطع باشد، امکان برقراری تماس‌های داخلی در سازمان، کارخانه یا هر محیطی که شبکه محلی وجود دارد، همچنان فراهم خواهد بود.

ساختار VoIP داخلی (LAN-Based) به مدیران شبکه این امکان را می‌دهد که تماس‌های تلفنی بین بخش‌های مختلف سازمان را بدون نیاز به خط تلفن شهری یا اینترنت برقرار کنند. در این سناریو، اجزایی مانند IP PBX، سوئیچ‌های PoE و تلفن VoIP تحت شبکه نقش کلیدی دارند و کیفیت تماس‌ها با استفاده از QoS و Voice VLAN به بهترین شکل تضمین می‌شود.

در این مقاله به‌صورت تخصصی بررسی می‌کنیم که VoIP بدون اینترنت چگونه کار می‌کند، چه پیش‌نیازهایی دارد، چه مزایا و چالش‌هایی پیش روی آن است و در نهایت، چرا بسیاری از سازمان‌ها به سمت استفاده از VoIP داخلی روی آورده‌اند.

VoIP چگونه کار می‌کند؟

فناوری VoIP (Voice over IP) یا همان انتقال صدا بر بستر IP، یکی از تحولات بزرگ در حوزه مخابرات و شبکه است. برخلاف تلفن‌های سنتی که وابسته به خطوط مسی یا PSTN هستند، در VoIP صدا به بسته‌های داده (Packet) تبدیل شده و از طریق شبکه منتقل می‌شود.

پروتکل‌های کلیدی در VoIP

• SIP (Session Initiation Protocol): پروتکلی برای برقراری، مدیریت و پایان تماس‌ها.
• RTP (Real-Time Transport Protocol): مسئول انتقال صدای دیجیتالی به‌صورت لحظه‌ای.
• Codecs (کُدک‌ها): ابزارهایی برای فشرده‌سازی صدا، مثل G.711 (کیفیت بالا) یا G.729 (پهنای باند کمتر).

اجزای اصلی یک سیستم VoIP

1. IP PBX (مرکز تلفن تحت شبکه): مغز سیستم که تماس‌ها را مدیریت می‌کند. (مثل FreePBX، Asterisk یا 3CX)
2. تلفن VoIP تحت شبکه: دستگاه یا نرم‌افزاری که تماس‌ها از طریق آن انجام می‌شود (IP Phone یا Softphone).
3. Gatewayها: برای اتصال شبکه VoIP داخلی به خطوط شهری (PSTN) یا GSM در صورت نیاز.
4. سوئیچ‌های شبکه (ترجیحاً PoE): برای تأمین انرژی و اتصال IP Phoneها.
5. شبکه LAN یا WAN: بستری که صدا را با استفاده از IP منتقل می‌کند.

VoIP داخلی در برابر VoIP اینترنتی

• در VoIP اینترنتی، تماس‌ها از طریق اینترنت و سرویس‌دهنده‌های خارجی برقرار می‌شوند (مانند Skype یا SIP Trunk).
• در VoIP داخلی (LAN-Based)، تماس‌ها محدود به شبکه سازمان هستند و حتی بدون اینترنت نیز کار می‌کنند.

مقایسه VoIP داخلی (LAN-Based) و VoIP اینترنتی

ویژگی	VoIP داخلی (LAN-Based)	VoIP اینترنتی
نیاز به اینترنت	ندارد (فقط بر بستر شبکه داخلی کار می‌کند)	نیاز دارد
دامنه تماس‌ها	محدود به داخل سازمان (داخلی‌ها)	تماس داخلی و خارجی
کیفیت تماس	پایدار و بدون وابستگی به اینترنت	وابسته به سرعت و کیفیت اینترنت
امنیت	بالا (محدود به LAN و VLAN)	ریسک بالاتر به‌دلیل ارتباطات بیرونی
هزینه‌ها	کم (هیچ هزینه‌ای برای تماس داخلی وجود ندارد)	ممکن است شامل هزینه SIP Trunk یا سرویس VoIP شود
سخت‌افزار مورد نیاز	IP PBX، سوئیچ PoE، تلفن VoIP تحت شبکه	IP PBX یا سرویس VoIP، اینترنت پرسرعت
مقیاس‌پذیری	مناسب برای سازمان‌های داخلی	مناسب برای سازمان‌های چند شعبه‌ای یا با کاربران Remote
کاربرد اصلی	تماس داخلی، هتل‌ها، کارخانه‌ها، دفاتر بسته	ارتباط بیرونی، تماس بین‌المللی، کاربران راه‌دور

معماری VoIP داخلی (LAN-Based)

برای درک بهتر اینکه VoIP بدون اینترنت هم می‌تواند کار کند، باید با معماری VoIP داخلی آشنا شویم. در این ساختار، تمام تماس‌ها و سیگنال‌ها فقط در بستر شبکه محلی (LAN) منتقل می‌شوند و وابستگی به اینترنت وجود ندارد.

---

اجزای کلیدی در معماری VoIP داخلی:

1. IP PBX (مرکز تلفن تحت شبکه)
   • هسته اصلی سیستم است که تماس‌ها را مدیریت می‌کند.
   • نمونه‌ها: FreePBX، Asterisk، 3CX، Yeastar.
2. تلفن VoIP تحت شبکه (IP Phones یا Softphones)
   • کاربران برای برقراری تماس داخلی از آن‌ها استفاده می‌کنند.
   • می‌تواند به صورت سخت‌افزاری (IP Phone رومیزی) یا نرم‌افزاری (Softphone روی موبایل/PC) باشد.
3. سوئیچ شبکه (PoE Switch)
   • وظیفه اتصال IP Phoneها به شبکه و تأمین برق آن‌ها (PoE) را برعهده دارد.
4. Voice VLAN و QoS
   • برای تضمین کیفیت تماس‌ها، VLAN جداگانه برای VoIP ایجاد می‌شود.
   • QoS (Quality of Service) با اولویت‌بندی بسته‌های صوتی از تاخیر و Jitter جلوگیری می‌کند.
5. Gateway اختیاری (FXO/GSM)
   • اگر نیاز به تماس بیرونی باشد، می‌توان VoIP داخلی را از طریق FXO به خط شهری یا از طریق GSM Gateway به شبکه موبایل متصل کرد.

پیش‌نیازهای شبکه و سخت‌افزار برای VoIP داخلی (LAN-Based)

سوئیچ PoE / آداپتور PoE، روتر لایه ۳ برای VLAN، DHCP/DNS پایدار

• استفاده از سوئیچ PoE برای تأمین برق IP Phoneها بدون نیاز به آداپتور مجزا.
• در صورت نبود سوئیچ PoE، می‌توان از آداپتورهای PoE استفاده کرد.
• نیاز به یک روتر لایه ۳ (Layer 3 Switch/Router) برای ایجاد و مدیریت Voice VLAN.
• سرویس‌های DHCP و DNS پایدار جهت تخصیص آدرس IP و رجیستر صحیح تلفن‌ها.

پهنای باند داخلی (مصرف هر تماس با کُدک‌های متداول)

• G.711: حدود ۸۰ تا ۹۰ کیلوبیت بر ثانیه برای هر تماس (کیفیت بالا).
• G.729: حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلوبیت بر ثانیه برای هر تماس (کم‌مصرف‌تر، کیفیت کمتر).
• پیشنهاد: برای شبکه‌های داخلی با QoS مناسب، استفاده از G.711 رایج‌تر است.

سرور / اپلاینس برای IP PBX + UPS

• یک سرور یا دستگاه اختصاصی (Appliance) برای اجرای IP PBX (مانند FreePBX یا 3CX).
• توصیه به استفاده از RAID یا SSD برای افزایش پایداری و سرعت.
• UPS (منبع تغذیه بدون وقفه) برای جلوگیری از قطع سرویس در زمان خاموشی برق.

پیاده‌سازی مرحله‌به‌مرحله (How-To)

سناریوی نمونه

یک دفتر ۴۰ نفره داریم. می‌خواهیم VoIP داخلی (LAN-Based) راه‌اندازی کنیم تا تماس‌های داخلی بدون اینترنت برقرار شوند.
پارامترهای طراحی:

• IP PBX (FreePBX) روی یک VM با IP: 10.20.0.10
• Voice VLAN: شماره 20 با رِنج 10.20.0.0/24
• Data VLAN: شماره 10 با رِنج 10.10.0.0/24
• کُدک پیش‌فرض: G.711
• Option 66 برای Auto-Provision تلفن‌ها
• DSCP EF=46 برای ترافیک RTP
• داخلی‌ها: 200–299 (واحدها: فروش 21x، پشتیبانی 22x، مالی 23x)

---

1) برنامه‌ریزی شماره‌ها و سیاست‌ها

چه می‌کنیم؟

• بازه داخلی‌ها، گروه‌ها، صف‌ها، سطوح دسترسی و قوانین تماس را مشخص می‌کنیم.

چک‌لیست سریع

• داخلی‌ها: 200–299
• گروه زنگ (Ring Group): فروش 620، پشتیبانی 630
• صف تماس (Queue): مرکز تماس 640
• IVR: شماره 700 (برای منو: 1 فروش، 2 پشتیبانی، 3 مالی)
• سیاست تماس: داخلی↔داخلی آزاد؛ تماس بیرونی فعلاً از طریق FXO/GSM Gateway (در صورت نیاز)

مثال واقعی

• کارمند فروش، داخلی 213؛ عضو Ring Group 620
• داخلی‌های پشتیبانی 221–229 عضو Queue 640

---

2) آماده‌سازی LAN: Voice VLAN، QoS، DHCP Option 66

چه می‌کنیم؟

• یک Voice VLAN جدا می‌سازیم، QoS را فعال می‌کنیم و با Option 66 آدرس سرور Provision را به تلفن‌ها می‌دهیم.

چک‌لیست سریع

• ساخت VLAN 20 و DHCP Scope: 10.20.0.0/24، Gateway 10.20.0.1
• رزرو IP برای PBX: 10.20.0.10
• DHCP Option 66: http://10.20.0.10/provisioning/
• QoS: اعتماد به DSCP روی پورت‌های تلفن، EF=46 برای RTP
• پورت‌های سوئیچ PoE روی VLAN 20 (access)؛ لینک به روتر/کور سوییچ (trunk)

نمونه پیکربندی مفهومی (سیسکو‌) – خلاصه

vlan 20                                   ! Voice VLAN
interface vlan20
 ip address 10.20.0.1 255.255.255.0

ip dhcp pool VOICE
 network 10.20.0.0 255.255.255.0
 default-router 10.20.0.1
 option 66 ascii http://10.20.0.10/provisioning/

mls qos                                   ! QoS globally
! روی پورت‌های تلفن:
interface gi1/0/5
 switchport access vlan 20
 mls qos trust dscp
 power inline auto                        ! PoE

---

3) نصب IP PBX (Asterisk/FreePBX/3CX)

چه می‌کنیم؟

• FreePBX را روی VM نصب و شبکه را ثابت می‌کنیم.

چک‌لیست سریع

• IP ثابت: 10.20.0.10/24، GW: 10.20.0.1، DNS: 10.20.0.5
• فعال‌سازی SIP/PJSIP روی پورت‌های پیش‌فرض (5060/5061)
• انتخاب کُدک‌ها: G.711 (اولویت اول)
• تنظیم NTP (زمان یکسان برای تلفن‌ها و PBX)

مثال واقعی

• در FreePBX: مسیر Asterisk SIP Settings → Bind Address = 10.20.0.10، کُدک‌ها: ulaw, alaw فعال

---

4) ایجاد Extensions و ثبت IP Phone/Softphone

چه می‌کنیم؟

• داخلی‌ها را می‌سازیم، سپس تلفن‌ها را به‌صورت خودکار/دستی رجیستر می‌کنیم.

چک‌لیست سریع

• ساخت Extensions: 201، 202، 213، 221… (Complex Secret)
• فعال‌سازی Provisioning؛ قرار دادن فایل کانفیگ مدل تلفن در مسیر Option 66
• روی تلفن‌ها: دریافت IP از VLAN 20 و رجیستر خودکار؛ در صورت نیاز تنظیم دستی:
  • SIP Server: 10.20.0.10
  • SIP User/Pass: مطابق Extension

مثال واقعی

• داخلی 213 (واحد فروش) روی یک Yealink T31P با PoE، پس از دریافت IP از VLAN20، از طریق Option66 به http://10.20.0.10/provisioning/213.cfg متصل و خودکار رجیستر می‌شود.

---

5) تنظیم Dial Plan، گروه‌ها، IVR

چه می‌کنیم؟

• منطق تماس داخلی، گروهی و منوی صوتی را پیاده‌سازی می‌کنیم.

چک‌لیست سریع

• Internal Dial: الگوی 2XX → تماس مستقیم بین داخلی‌ها
• Ring Group 620: شامل 21x (فروش) با استراتژی Ring-All
• Queue 640: اعضا 22x (پشتیبانی) با Music on Hold
• IVR 700:
  • کلید 1 → Ring Group 620
  • کلید 2 → Queue 640
  • کلید 3 → داخلی مالی 230
• در صورت نیاز تماس بیرونی:
  • مسیر Outbound به FXO/GSM Gateway (بدون اینترنت)

مثال واقعی

• مشتری داخلی 213 با زدن 700 منوی IVR را می‌شنود؛ با فشردن 2 وارد صف 640 می‌شود.

---

6) تست کیفیت (Echo, Jitter, MOS)، مستندسازی و بکاپ

چه می‌کنیم؟

• تماس آزمایشی، بررسی کیفیت و مستندسازی تنظیمات.

چک‌لیست کیفیت

• Echo Test: شماره تست *43 (در FreePBX)
• Jitter: کمتر از ۳۰ ms
• Packet Loss: کمتر از ۱٪
• One-Way Delay: زیر ۱۵۰ ms
• MOS: > 4.0 مطلوب

مانیتورینگ داخلی

• روی سوئیچ/روتر: SNMP برای وضعیت پورت‌ها و PoE
• روی PBX: لاگ رجیستریشن و کیفیّت تماس (RTCP Stats)
• در صورت نیاز تست با Wireshark (RTP Stream Analysis)

مستندسازی و بکاپ

• خروجی Full Backup از FreePBX روی NAS هفتگی
• ذخیره دیاگرام VLAN/QoS، لیست داخلی‌ها، تخصیص پورت‌ها
• برچسب‌گذاری پچ‌پنل/پورت‌های PoE

مثال واقعی

• پس از استقرار، بین داخلی‌های 213 و 221 تماس برقرار می‌کنیم:
  • Echo Test مشکلی ندارد، Jitter ~ 8 ms، Loss ~ 0.1%
  • MOS گزارش‌شده 4.3 (کیفیت عالی)
• بکاپ زمان‌بندی‌شده هفتگی در FreePBX تعریف و روی NAS ذخیره می‌شود.

---

نکات حرفه‌ای (Pro Tips)

• اگر Softphone موبایل هم دارید، برای Wi-Fi Voice یک SSID مجزا روی همان VLAN 20 بسازید و WMM/QoS را فعال کنید.
• LLDP-MED روی سوئیچ و تلفن‌ها فعال باشد تا تلفن‌ها Voice VLAN را خودکار کشف کنند.
• برای امنیت: Voice VLAN را از Data VLAN جدا نگه دارید، ACL بین VLANها، و روی سوئیچ‌ها Port Security / DHCP Snooping را فعال کنید.

نتیجه‌گیری

VoIP محدود به اینترنت نیست؛ بلکه می‌تواند به‌صورت داخلی (LAN-Based) در سازمان‌ها پیاده‌سازی شود و تمامی تماس‌های درون‌سازمانی را با کیفیت بالا و بدون هزینه‌های اضافی مدیریت کند. استفاده از IP PBX، سوئیچ PoE، Voice VLAN و QoS باعث می‌شود تماس‌ها پایدار و ایمن باشند و حتی در صورت قطع اینترنت نیز ارتباط داخلی حفظ شود.

سازمان‌هایی که به دنبال کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و مدیریت بهتر ارتباطات داخلی هستند، می‌توانند با راه‌اندازی یک ساختار VoIP داخلی، به این اهداف برسند. البته برای اطمینان از طراحی درست، امنیت و نگهداری بلندمدت، همکاری با یک تیم متخصص در زمینه پشتیبانی سیستم تلفن ویپ می‌تواند نقش کلیدی در موفقیت پروژه داشته باشد.